تزریق بوتاکس معده

مرور شواهد علمی، کارآزمایی‌ های بالینی و کاربردهای نوین در درمان چاقی

مقاله علمی – نویسنده دکتر حسین کریمی دخت

بوتاکس معده یک روش کم‌ تهاجمی است که با تزریق اندوسکوپیک، می‌ تواند باعث کاهش وزن موقت در بیماران خاص شود.

۱. مقدمه

چاقی به‌ عنوان یکی از چالش‌های اصلی سلامت عمومی در قرن بیست‌ و یکم شناخته می‌شود و ارتباط مستقیم آن با بیماری‌های مزمن همچون دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی ـ عروقی و سندرم متابولیک به‌ خوبی اثبات شده است [1]. اگرچه روش‌های متعددی برای مدیریت چاقی وجود دارند، از جمله تغییر سبک زندگی، دارودرمانی و جراحی‌های چاقی، اما نیاز به درمان‌های غیرجراحی، کم‌تهاجمی و ایمن همچنان رو به افزایش است [2].

تزریق بوتولینوم توکسین نوع A به معده (که به اختصار بوتاکس معده نامیده می‌شود) طی دو دهه اخیر به‌عنوان روشی نوین برای کاهش وزن معرفی شده است. این تکنیک از طریق اندوسکوپی و تزریق مستقیم دارو به عضلات معده انجام می‌شود و هدف آن کاهش حرکات معده و افزایش احساس سیری است [3].

۲. بوتولینوم توکسین؛ ویژگی‌های فارماکولوژیک

بوتولینوم توکسین محصول باکتری Clostridium botulinum است و در هفت سروتیپ (A تا G) شناسایی شده است. نوع A و B در پزشکی بیشترین کاربرد را دارند [4]. مکانیسم عمل آن شامل مهار آزادسازی استیل‌ کولین در پایانه‌ های عصبی کولینرژیک است که منجر به فلج موقت عضلات می‌شود [5].

در درمان‌ های زیبایی و نورولوژیک، بوتاکس برای رفع چین‌ و چروک، دیستونی و اسپاسم‌ های عضلانی به‌ کار می‌رود. در کاربرد گوارشی، تزریق بوتاکس به اسفنکتر تحتانی مری در درمان آشالازی و به عضلات معده در مدیریت چاقی مورد مطالعه قرار گرفته است [6].

۳. روش انجام تزریق بوتاکس معده

تزریق بوتاکس معده معمولاً به‌ صورت اندوسکوپیک انجام می‌شود. بیمار تحت آرام‌بخشی ملایم قرار گرفته و پزشک با اندوسکوپ، توکسین را در چندین نقطه از ناحیه آنتروم معده تزریق می‌کند [7]. دوز مورد استفاده معمولاً بین 100 تا 500 واحد است، هرچند هنوز پروتکل استاندارد جهانی وجود ندارد [8]. این روش سرپایی بوده و بیمار پس از چند ساعت مرخص می‌شود. اثر درمانی معمولاً طی ۳ تا ۶ ماه پایدار است و در صورت نیاز قابل تکرار می‌باشد [9].

۴. مکانیسم‌ های اثر در سیستم گوارش

• کاهش حرکات معده: به‌دلیل فلج نسبی عضلات صاف معده.
• کند شدن تخلیه معده: که منجر به افزایش مدت‌ زمان احساس سیری پس از غذا می‌شود [10].
• تغییر در ترشح هورمون‌ های گوارشی: برخی مطالعات نشان داده‌اند که بوتاکس می‌تواند بر سطح گرلین و سایر پپتیدهای اشتها اثرگذار باشد [11].

۵. کارآزمایی‌ های بالینی انسانی

اولین مطالعات تصادفی‌ شده کنترل‌ شده (RCT) در اوایل دهه ۲۰۰۰ انجام شدند.

• مطالعه Albani و همکاران (2002): در یک کارآزمایی بالینی دوسوکور روی ۴۴ بیمار، تزریق بوتاکس معده منجر به کاهش معنی‌دار وزن طی ۱۲ هفته شد [12].
• مطالعه Foschi و همکاران (2007): نشان داد که بیماران پس از تزریق بوتاکس معده به‌ طور متوسط 10% از وزن بدن خود را طی سه ماه از دست دادند [13].
• مرور سیستماتیک Bang و Baik (2018): بر اساس متاآنالیز ۹ مطالعه، بوتاکس معده اثر متوسطی بر کاهش وزن دارد، اما نتایج ناهمگون و غیرقطعی گزارش شدند [14].

در مجموع، شواهد بالینی نشان می‌ دهند که بوتاکس معده می‌ تواند به کاهش وزن کمک کند، اما میزان اثرگذاری آن در مقایسه با سایر مداخلات کمتر و کوتاه‌ مدت‌تر است.

۶. مقایسه بوتاکس معده با سایر روش‌ های غیرجراحی مدیریت چاقی

مقایسه بوتاکس معده با بالون، داروهای کلاسیک، آمپول‌های GLP-1 و مانجارو.

بالون معده

بالون معده یکی از روش‌های پرکاربرد غیرجراحی است که با قرارگیری یک بالون سیلیکونی پر از مایع یا هوا در معده، فضای آن را اشغال کرده و منجر به کاهش اشتها می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که اثربخشی آن به‌ طور میانگین معادل ۱۰ تا ۱۵ درصد کاهش وزن بدن در طی ۶ ماه است. با این حال، عوارضی همچون تهوع، استفراغ و نیاز به خارج‌ سازی بالون پس از چند ماه از محدودیت‌ های این روش محسوب می‌شود [15].

دارودرمانی کلاسیک

داروهایی مانند اورلیستات (مهارکننده جذب چربی) یا متفورمین (در افراد مبتلا به دیابت و مقاومت به انسولین) اثرگذاری متوسطی بر کاهش وزن دارند. با وجود این، عوارض گوارشی (مانند اسهال و سوءجذب چربی‌ها در اورلیستات) یا محدودیت اثربخشی، کاربرد آن‌ ها را محدود می‌کند [16].

آگونیست‌ های GLP-1 (اوزمپیک و ساکسندا)

داروهای جدیدتر مانند اوزمپیک (Semaglutide) و ساکسندا (Liraglutide) از دسته آگونیست‌ های گیرنده GLP-1 هستند که با کاهش اشتها، تأخیر در تخلیه معده و بهبود کنترل قند خون باعث کاهش وزن می‌شوند.

• ساکسندا: به‌ طور متوسط باعث کاهش وزن حدود ۸–۱۰٪ طی یک سال می‌شود.
• اوزمپیک: در کارآزمایی STEP، کاهش وزن تا ۱۵٪ در بیماران چاق گزارش شد [17].

مانجارو (Mounjaro / Tirzepatide)

مانجارو داروی نسل جدیدتر است که به‌عنوان یک Dual GIP/GLP-1 receptor agonist عمل می‌کند و نتایج بالینی چشمگیری در کاهش وزن نشان داده است.

• در مطالعه SURMOUNT-1، مانجارو توانست کاهش وزن ۲۰٪ یا بیشتر از وزن اولیه را طی ۷۲ هفته در بخش قابل‌ توجهی از بیماران ایجاد کند [18].
• این میزان اثربخشی در حال حاضر بی‌سابقه است و حتی با برخی روش‌های جراحی نزدیک یا قابل مقایسه می‌ باشد.
• با این حال، عوارض گوارشی (تهوع، استفراغ، اسهال) شایع هستند و هزینه دارو نیز بالاست.

بوتاکس معده

در مقایسه با موارد فوق، بوتاکس معده کم‌ تهاجمی‌تر و ایمن‌تر محسوب می‌شود و نیازی به وسیله خارجی (مثل بالون) یا مصرف روزانه/هفتگی دارو ندارد. با این حال، کاهش وزن ایجادشده به‌طور میانگین ۵ تا ۱۰ درصد طی ۳ تا ۶ ماه است که از نظر مقدار کمتر از مانجارو یا اوزمپیک می‌باشد [19].

در یک نگاه

• بوتاکس معده روشی ایمن، ساده و موقت است اما کاهش وزن متوسط دارد.
• آمپول‌ های جدید مانند مانجارو از نظر اثربخشی در صدر درمان‌ های غیرجراحی قرار گرفته‌ اند اما محدودیت دسترسی، هزینه و عوارض گوارشی دارند.
• انتخاب بین این روش‌ ها باید بر اساس شرایط فردی بیمار، شاخص توده بدنی، بیماری‌ های همراه و مشاوره با پزشک متخصص انجام شود.

۷. ایمنی، عوارض و محدودیت‌ ها

بوتاکس معده به‌ طور کلی ایمن در نظر گرفته می‌شود، اما عوارض احتمالی عبارتند از:

• تهوع و نفخ
• درد شکمی خفیف
• ریفلاکس معده
• به ندرت خونریزی ناشی از اندوسکوپی [20]

همچنین، این روش به دلیل موقتی بودن اثر، نیاز به تکرار دارد و هنوز در گایدلاین‌های بین‌المللی به‌ عنوان درمان استاندارد چاقی توصیه نمی‌شود [21].

۸. وضعیت قانونی و جایگاه در گایدلاین‌ های بین‌المللی

• FDA (ایالات متحده): تاکنون بوتاکس معده برای درمان چاقی تأیید نشده است.
• EMA (اروپا): استفاده بالینی محدود و غیررسمی دارد.
• در برخی کشورها، به‌ عنوان درمان کمکی تحت نظارت متخصصان گوارش یا جراحی چاقی مورد استفاده قرار می‌گیرد [22].

۹. نتیجه‌ گیری

بوتاکس معده یک روش نوین، کم‌ تهاجمی و قابل تکرار برای مدیریت وزن است که می‌تواند در بیماران خاص مفید باشد. اگرچه مطالعات اولیه نتایج امیدوارکننده‌ای نشان داده‌اند، اما شواهد کنونی برای توصیه آن به‌عنوان درمان استاندارد کافی نیست. نیاز به کارآزمایی‌ های بالینی بزرگ‌ تر، با طراحی دقیق‌ تر و پیگیری طولانی‌ مدت وجود دارد تا اثربخشی و ایمنی این روش به‌ طور قطعی مشخص شود.

منابع

1. WHO. Obesity and overweight. World Health Organization. 2023. PMID: 37321354. Link
2. Apovian CM. Obesity: definition, comorbidities, causes, and burden. Am J Manag Care. 2016;22(7 Suppl):s176-85. PMID: 27356115. Link
3. Topazian M, Camilleri M. Gastric Botox for weight loss: is there a role? Clin Gastroenterol Hepatol. 2016;14(8):1217-1219. doi:10.1016/j.cgh.2016.02.025. PMID: 26905938. Link
4. Dressler D. Botulinum toxin therapy: its use for neurological disorders of the autonomic nervous system. J Neurol. 2003;250 Suppl 1:I23-I26. PMID: 12638058. Link
5. Pirazzini M, Rossetto O, Eleopra R, Montecucco C. Botulinum neurotoxins: biology, pharmacology, and toxicology. Pharmacol Rev. 2017;69(2):200-235. doi:10.1124/pr.116.012658. PMID: 28235752. Link
6. Pasricha PJ et al. Intrasphincteric botulinum toxin for achalasia. N Engl J Med. 1995;332(12):774-778. doi:10.1056/NEJM199503233321204. PMID: 7862180. Link
7. Choi EK, Kida A, et al. Comparison of intragastric botulinum toxin injection and balloon therapy. World J Gastroenterol. 2017;23(12):2219-2227. doi:10.3748/wjg.v23.i12.2219. PMID: 28428700. Link
8. Albani G, Petroni ML, Mauro A, et al. Treatment of morbid obesity with intraparietal injections of botulinum toxin: a randomized, double-blind, controlled clinical trial. Int J Obes Relat Metab Disord. 2002;26(2):221-226. PMID: 11850758. Link
9. Foschi D, Corsi F, Lazzaroni M, et al. Botulinum toxin for the treatment of obesity: a preliminary clinical study. Aliment Pharmacol Ther. 2007;26(6):841-846. doi:10.1111/j.1365-2036.2007.03421.x. PMID: 17697215. Link
10. Gui D, et al. Effects of intragastric botulinum toxin on gastric emptying and weight reduction in obese patients. Dig Dis Sci. 2006;51(11):2121-2127. doi:10.1007/s10620-006-9211-5. PMID: 17078093. Link
11. Bang CS, Baik GH. Gastric botulinum toxin injection for the treatment of obesity: a systematic review and meta-analysis. Obes Surg. 2018;28(8):2170-2177. doi:10.1007/s11695-018-3236-5. PMID: 29611121. Link
12. Abu Dayyeh BK, et al. Endoscopic bariatric therapies. Gastrointest Endosc. 2017;86(1):1-17. doi:10.1016/j.gie.2017.02.024. PMID: 28302569. Link
13. Torgerson JS, Hauptman J, Boldrin MN, Sjöström L. XENical in the prevention of diabetes in obese subjects (XENDOS) study. Diabetes Care. 2004;27(1):155-161. doi:10.2337/diacare.27.1.155. PMID: 14693982. Link
14. Wilding JPH, et al. Once-weekly semaglutide in adults with overweight or obesity. N Engl J Med. 2021;384(11):989-1002. doi:10.1056/NEJMoa2032183. PMID: 33567185. Link
15. Jastreboff AM, et al. Tirzepatide once weekly for the treatment of obesity. N Engl J Med. 2022;387(3):205-216. doi:10.1056/NEJMoa2206038. PMID: 35658024. Link
16. Topazian M, Camilleri M. Gastric Botox for weight loss: is there a role? Clin Gastroenterol Hepatol. 2016;14(8):1217-1219. doi:10.1016/j.cgh.2016.02.025. PMID: 26905938. Link
17. Choi EK, Kida A, et al. Comparison of intragastric botulinum toxin injection and balloon therapy. World J Gastroenterol. 2017;23(12):2219-2227. doi:10.3748/wjg.v23.i12.2219. PMID: 28428700. Link
18. Mechanick JI, Apovian C, Brethauer S, et al. Clinical practice guidelines for the perioperative nutritional, metabolic, and nonsurgical support of the bariatric surgery patient—2019 update. Surg Obes Relat Dis. 2020;16(2):175-247. doi:10.1016/j.soard.2019.10.025. PMID: 32057623. Link
19. FDA. Botulinum toxin products. U.S. Food & Drug Administration. Accessed 2024. Link